Dychotomia procesu urbanizacji, czyli rozlewanie miast kurczących się w kontekście systemu planowania przestrzennego

KSIĄŻKA Z POSTEREM JUŻ W SPRZEDAŻY

Tisdale twierdzi, że „jest wiele cywilizacji, ale tylko jedna urbanizacja”. Urbanizacja nie jest jednak procesem jednorodnym, wzrost i upadek są jej naturalnymi determinantami. Czy urbanizacja w nowym tysiącleciu odróżnia się linearnego procesu wzrostu towarzyszącego nam od doby rewolucji przemysłowej? T. Rieniets twierdzi, że XXI w. to „era przemiany demograficznej”, kurczenia się miast, które osadzone jest w szerszym procesie rozwoju. Depopulacja, „erozja miejskości” i rozlewanie się miast są głównymi wątkami podjętymi przez autora. Stawia on pytanie o kierunki rozwoju systemu planowania przestrzennego w warunkach wielowymiarowego kurczenia się miast, odnosząc się do dokumentów doktrynalnych, takich jak Karta Ateńska, Karta z Machu Picchu czy Karta Nowej Urbanistyki. Odpowiedzi w formie rekomendacji, opracowanych na postawie doświadczeń niemieckich, poprzedza studium zjawiska kurczenia się miast w Polsce, poznanie uwarunkowań, skali i przebiegu tego fenomenu. Próba badawcza obejmowała 853 ośrodki posiadające prawa miejskie w okresie 1995-2018. Typologia miast kurczących się została opracowana na podstawie analizy wielowskaźnikowej, która obrazuje przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne. Typologia ta została uzupełniona o bilanse zmiany powierzchni terenów mieszkaniowych w latach 1990-2018. Pozwoliło to na analizę trajektorii aspektu przestrzennego kurczenia się miast w skali tych ośrodków oraz ich regionu funkcjonalnego. Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać 159 miast kurczących się w Polsce, w tym 21, które doświadczyły kurczenia się w wymiarze przestrzennym wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym. Kurczenie pozorne, czyli osadzone w warunkach rozlewania się ośrodka centralnego (shrinkage sprawl, por. urban sprawl) na jego obszar funkcjonalny zaznacza się w 13 miastach kurczących się. Pokazuje to niejednorodność upadku miasta, kurczenie się miasta może być osadzone w szerszym kontekście wzrostu regionu lub obejmować cały obszar funkcjonalny. Rozkład przestrzenny miast kurczących się w Polsce tworzy zarys granic historycznych okręgów przemysłowych. Kurczenie się miast dotknęło w szczególności tych miast, które w wyniku transformacji systemowej stały się jednocześnie miastami „poprzemysłowymi” i „postsocjalistycznymi”. Proces rozlewania miast kurczących się (shrinkage sprawl) z jednej strony wynikał z „paradygmatu wzrostu”, czyli rozwoju rozumianego jako wzrost. Z drugiej strony był to wynik transformacji systemu planowania przestrzennego. System doby gospodarki centralnie planowanej, zorientowany na kolektywizm i interes publiczny został poddany deregulacji i liberalizacji, jego nadrzędną wartością jest obecnie własność prywatna. W szerszym ujęciu, przez kurczenie się miast, można rozumieć proces dekoncentracji, rozwoju przestrzennego jak i wpływu na system planowania przestrzennego czy samego procesu urbanizacji. Ujęcie to wskazuje na przemiany sieci osadniczej w warunkach powszechnego ubytku liczby ludności, która obejmuje rozlewanie się zabudowy poza miastem i utratę części funkcji przez ośrodki centralne. Aktualnym staje się pytanie, jaka jest obecnie funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się? Czy miasto kurczące się może być „restrukturyzowane” oddolnie?

SPIS TREŚCI:

Wstęp

Stan badań oraz przyjęte metody badawcze

Cel i zakres pracy

Uwagi metodologiczne badania

BADANIA

1/ Zarys teoretyczny kurczenia się miast. Nowa determinanta procesu urbanizacji?

1.A/ Wskazanie kontekstu procesu kurczenia się miast w istniejących koncepcjach i modelach teoretycznych procesu urbanizacji

1.B/ Dlaczego miasta się kurczą? Anatomia procesu kurczenia się miast

1.B.1/ Kraje postsocjalistyczne. Implozja systemu i inicjacja kurczenia się miast

1.C/ Teoria kurczenia się miast w definicjach

1.C.1/ Próba syntezy i zarys definicji fenomenu kurczenia się miast

2/ Przegląd aparatu badawczego procesu kurczenia się miast a problematyka prowadzenia badań krajowych

2.A/ Propozycja metod badania zjawiska kurczenia się miast polskich

2.B/ Typologia miast w Polsce pod względem występowania procesu

kurczenia się miast i rozlewania zabudowy miast kurczących się

3/ Kurczenie się miast a badania nad rozwojem przestrzennym miast

3.A/ System planowania przestrzennego a paradygmat

3.B/ Koszty alternatywne wykładniczego wzrostu procesu urbanizacji?

4/ Diachroniczność procesu kurczenia się, czyli shrinkage sprawl (rozlewanie miast kurczących się)

4.A/ Rozlewanie miast kurczących się w Polsce

4.B/ Doktryna planistyczna w kontekście dychotomii procesu urbanizacji

INTERWENCJE

5/ Formy i zakres działań, czyli typologia interwencji

6/ System planowania przestrzennego a proces kurczenia się miast w Niemczech

6.A/ Zarys zmian w systemie planowania przestrzennego w Niemczech, czyli urbanistyka oddolna

6.B/ Regionalna Koncepcja Rozwoju (Regionales Entwicklungskonzept, REK)

6.C/ Zintegrowana Koncepcja Rozwoju Miasta (Integrierte Stadtentwicklungskonzept, INSEK)

6.D/ Suburbanizacja w mieście, czyli strefy krajobrazowe i recykling terenów zurbanizowanych

7/ Zastosowanie szkoły morfologii miejskiej w kontekście miast kurczących się, czyli o rekompozycji tkanki urbanistycznej

PODSUMOWANIE

Bibliografia

Aneks

Summary